شاخص توده بدنی چیست و آشنایی با محدوده BMI ایده آل و غیر ایده آل

شاخص توده بدنی (Body mass index یا به اختصار BMI) یک نسبت ریاضی است که با توجه به جرم و قد فرد محاسبه می شود. این شاخص توسط آدولف کوتله بلژیکی ابداع شده است و علاوه بر شاخص توده بدنی به شاخصQuetelet  نیز شهرت دارد. همچنین  یک ابزار اندازه گیری است که نشان دهنده حدود تناسب قد و وزن شما و اینکه آیا دچار کمبود یا اضافه وزن هستید یا خیر.

BMI یک روش غربالگری بدون هزینه و آسان برای تمامی گروه های وزنی اعم از افرادی با کمبود وزن، وزن سالم، اضافه وزن و چاقی است. تغییرات طبیعی در شکل و فرم بدن را در نظر می گیرد و برای یک قد خاص یک محدوده وزن سالم تعریف می کند. علاوه بر این، به نظر می رسد که با نتایج متابولیک و بیماری ارتباط زیادی داشته باشد. در ادامه به اینکه BMI چیست و چرا از آن برای اندازه گیری اضافه وزن و چاقی استفاده می شود، می پردازیم.

استفاده از شاخص توده بدنی

از آن جا که محاسبه شاخص توده بدنی فقط به اندازه قد و وزن نیاز دارد،  محاسبه و استفاده از آن ابزاری بدون هزینه و آسان خواهد بود. در واقع BMI  یک اندازه گیری عددی ساده بوده و معیار و شاخصی از چاقی یا لاغری فرد را فراهم می کند و به متخصصان بهداشت اجازه می دهد مشکلات ناشی از عدم تناسب بین قد و وزن بیماران خود را با روشی ساده با آن ها در میان بگذارند.

امروزه بررسی مقدار شاخص توده بدنی، از ۲ سالگی کودک آغاز می شود. از آن جا که BMI با افزایش سن تغییر می کند؛ پزشکان اندازه گیری BMI کودکان را در تمام معاینات معمول خود انجام داده و در نمودارهای استاندارد رشد، ترسیم می کنند. بدین ترتیب در طی چندین بار مراجعه، پزشک می تواند کیفیت الگوی رشد کودک شما را ارزیابی کند. مهم است که به جای تمرکز روی ارقام ، BMI را به عنوان یک روند در نظر بگیریم. هر اندازه گیری خارج از این روند، می تواند برداشت اشتباهی از رشد کودک شما ایجاد کند.

ارائه دهندگان خدمات بهداشتی ابتدا آن را به عنوان ملاکی برای تعیین محدوده خطر و احتمال عدم سلامتی اندازه گیری کرده، سپس ارزیابی های بیشتری را انجام می دهند. سایر ارزیابی ها شامل اندازه گیری ضخامت پوست، ارزیابی رژیم غذایی (رژیم لاغری، رژیم چاقی)، فعالیت بدنی و سابقه خانوادگی است.

شاخصی برای اعلان خطر بیماری

در وهله ی اول BMI به عنوان شاخصی برای اعلان خطر بیماری ایجاد شد. دامنه تغییرات آن مطابق با تأثیری که چربی بیش از حد در بدن یا فقدان آن بر رشد بیماری و احتمال مرگ دارد، در نوسان بوده و به طور منطقی با چاقی و لاغری در ارتباط است. بنابراین با نوسان BMI، خطر ابتلا به برخی بیماری ها افزایش می یابد. برخی از بیماری ها و پیامدهای معمول مربوط به چاقی و یا لاغری بیش از حد عبارتند از:

• مرگ زودرس
• بیماری های قلبی عروقی
• فشار خون بالا
• آرتروز
• برخی سرطان ها
• دیابت

همچنین میزان پایین آن، نشانگر سیستم ایمنی ضعیف، استخوان های مستعد شکستن و پوکی استخوان و احساس خستگی دائم است. برای به دست آوردن دیگر نتایج در مورد وضعیت سلامتی بدن، دانستن فاکتورهایی همچون سن، وزن، قد و جنسیت شما اهمیت دارد.

نحوه محاسبه شاخص توده بدنی

برای بزرگسالان و هم برای کودکان به یک شکل و بسیار ساده بر اساس فرمول زیر انجام می گیرد:

در فرمول ذکر شده m جرم (وزن) فرد به کیلوگرم بوده و h، قد فرد بر حسب متر است.

محدوده BMI ایده آل و غیر ایده آل در بزرگسالان

طبق وضعیت وزن تفسیر و طبقه بندی می گردد. این طبقه بندی برای مردان و زنان (بزرگسالان ۲۰ ساله و بالاتر) ، در تنوع فرم های بدنی و سنین مختلف، مشابه یکدیگر است. دسته بندی های استاندارد وضعیت وزن مرتبط با دامنه تغییرات شاخص توده بدنی برای بزرگسالان در جدول زیر نشان داده شده است.

لازم به ذکر است که به دلیل افزایش مداوم قد و رشد بدن، مقادیرشاخص توده بدنی یکسان در کودکان و نوجوانان قابل استفاده نیست. بنابراین، ابتدا باید تاریخ تولد کودک و نوجوان را داشته باشید تا سن محاسبه شده و مبنی بر آن در دسته بندی این گروه سنی، سایر محاسبات با دقت بیشتری انجام گیرد تا مشخص گردد که آیا کودک در یک محدوده وزن سالم است یا خیر.

شاید بدیهی باشد که، فردی با شاخص توده بدنی بالا احتمالاً چاقی بدن و اضافه وزن نیز داشته باشد. اما در خصوص ورزشکاران این مورد صدق نمی کند. ممکن است مقدار زیاد BMI ورزشکاران به دلیل افزایش حجم عضلانی و ماهیچه ای به جای افزایش میزان چربی بدن باشد. به همین ترتیب، ممکن است یک فرد مسن و ضعیف به واسطه تناسب قدی خود، در محدوده وزن طبیعی یا سالم قرار داشته باشد اما دارای توده عضلانی کم و درصد بالایی از چربی بدن باشد.

توجه داشته باشید که این شاخص یک معیار کاملاً پذیرفته شده در تعیین تناسب بین قد و وزن شما است اما در تعیین دقیق میزان چربی بدن کاربردی ندارد.

میزان دقت در شاخص توده بدنی

علی رغم همبستگی نسبتاً قوی بین مقدار شاخص توده بدنی و نسبت چربی بدن، حتی اگر دو نفر BMI یکسان داشته باشند، سطح چربی بدن آن ها ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی در مقدار یکسان:

• چربی بدن زنان بیشتر از مردان است.
• چربی بدن سیاه پوستان نسبت به سفیدپوستان و آسیایی ها نسبت به سفیدپوستان ۱۵ درصد کمتر است.
• افراد مسن به طور متوسط ​​چربی بیشتری نسبت به افراد جوان و میان سال دارند.
• چربی بدن ورزشکاران کمتر از افراد غیر ورزشکار است.

برای درک بهتر میزان دقت شاخص توده بدنی یک فرد با BMI بسیار بالا (به عنوان مثال، ۳۵ کیلوگرم در متر مربع) را تصور کنید. این فرد قویا دچار چاقی و دارای چربی زیاد در بدن خود است. همچنین در مواردی که میزان BMI فرد بسیار پایین محاسبه می گردد نتایج به گونه ای است که فرد واقعا دچار لاغر اندامی بوده است.

سوالات متداول

1. آیا برای کودکان و نوجوانان BMI به همان روشی که برای بزرگسالان تفسیر و طبقه بندی می گردد محاسبه می شود؟

اندازه گیری BMI برای کودکان و نوجوانان متفاوت است، حتی اگر با همان فرمول BMI بزرگسالان محاسبه شود. زیرا میزان چربی بدن با افزایش سن تغییر می کند و میزان چربی بدن بین دختران و پسران متفاوت است. بنابراین دو فاکتور سن و جنسیت نیز برای محاسبه BMI مربوط به کودکان باید لحاظ گردد.

2. چنانچه مقدار شاخص توده بدنی یک ورزشکار بیش از ۲۵ باشد، آیا آن فرد همچنان دارای اضافه وزن است؟

عضلات بسیار صلب و سنگین تر از چربی هستند، بنابراین افراد بسیار عضلانی مانند بوکسورهای سنگین وزن، وزنه برداران و سایر ورزشکاران حتی اگر BMI آن ها در دسته چاق طبقه بندی شده باشد، ممکن است در محدوده وزنی سالم باشند.

3. اگر مقدار BMI خیلی پایین باشد چه اتفاقی می افتد؟

پایین بودن آن نشانگر سیستم ایمنی ضعیف، استخوان های مستعد شکستن و پوکی استخوان و احساس خستگی دائم است. با استفاده از BMI، که شاخص توده بدن شما را نشان می دهد، می توانید میزان کمبود وزن خود را بررسی کنید.